ЧООХ ПАЗЫ 1941-1945 чыпларда Илбек Адапығ чааға Хакасиядаң парып, чат хапған- нарның — Ада чир-суубысты арачыпааннарның хумартхызына чарыдыпча пу книга. Чаа соонда совет кізіперінің ікі наа тӧпі ӧс парған. Тустар алысча, че хумартхы халча. Хапған ол хумартхы іңелерде, хайзылары оопларын чаадаң сахтап полбааннар. Халған ол хумартхы ӧкіс ипчілерде, хайзыпарының ирлері чаадаң айланмааннар. Халған оп хумартхы ӧкіс хыстарда, хайзыпары апңаң оолларын хуңахтирға маңнанмааннар. Чааның хара тынызы теңен прай кізілерде ол хумартхы хапған. Пілдістіг, оп хумартхы, кізілер хылии хоостыра, поладыр тӱгенмес тее апай ба хысхаңах таа, попадыр чахсы даа апай ба хомай даа. Пістің сағамғы хорылыстығ туста Илбек Адапығ чааға паза аның матырпарына чонның хайии пір тӧӧй нимес. Піреезі аны, совет-немец пе чаапазии тіп, таныхтап, адапча, піреезінің кӧңніне кірбинче чаада тиксі чон араласханы, піреезі чараспинча аның чиңістіг тоозылғанынаң. Прай чон пілчеткен факттарны ӧнетін хыйыстырып, Илбек Адапығ чааның историязын хатап ӱзӱрерге сынаныстарға нинңе-нинче хати урунарға киліс парча. Пу сынаныстар іди упғаадыбысхан, хацан Зоя Космодемьянскаяның, Александр Матросовтың, Олег Кошевойның даа матыр киректерін чігленіске алчапар, оларны, постарын даа чох полған кізіпер тіп ікінңіпепчелер, Космодемьянская — ол Космодемьянская нимес, Матросов —ол Матросов нимес, Кошевой — ол Кошевой нимес тіп. Піреезі хурчағда чобапған Ленинградтың хорадығлары тик полған ниме тіп санапча. Че чахсы пілчебіс нооза, хайди Гитлер on городты чир ӱстӱнде ізі дее халбас иде унат саларға чаратханын. Ленинградты ыырны хопға алыл алған попза, тиксі совет-герман фронтына хомай попарных, хынза Москваны даа арачыпап халарға сидік попарных. «Истек, Ленинград, чир-суубыс чоох- танча!» — «Истек, чир-суубыс, Ленинград чоохтанча!» тіп радио искіріглерін пӱӱн дее чӱрексібин тыңнап полбассың. Андағ радио искірігпері, чир-суу- быстың паза хурчағдағы Ленинградтың аразында тіріг папғапыс попып, прай совет кізілерінің кӧңнін кӧдірнең. Бендерлерні, власовтарны, Балтика хазында чӧрген «арығдағы харындас- тарны» паза фашисттернің пасха даа нымысчыпарын ахтирға сынанчатханнар- ны пір дее оңнап алнаа чоғыл. Кем дее, хайди даа оларны ахтаза, чонның хумартхы сағызында ыырнаа садынған кізіпер ханан даа туған-чағыннарына даа хыйа саптырған, хырт кӧрістіг кізілер попып халарпар. Тӧріткен ағазынаң ӱзе тартыпған пӱрінектің ӱлӱзінең чабал ӱпӱс пар ни? Пос чонының историязынаң тоғыр, постың кинеегі кӱнінең тоғыр чаапа- зығлар пістің ам даа тоозыпбаанын киречіпепчеткен пасха даа кӧп факттарны мында чоохтирға чарирных. Че анзы уғаа оңдай-пазы чох, тузазы чох кирек. 7
RkJQdWJsaXNoZXIy MTE4NDIw