кізіперні, хопға алып, тоғынңаң орыннарына турғызарға кирек полған; пеер ідӧк палығлатхан чааңылар кил турғаннар; мында арачыланыс фондын чыған- нар; Тверь, Курск паза пасха даа обпастьтарның ыырңыдаң позыдыпған районнарына азахха турып апарға попысханнар, Карепьскай, Воронежскай паза даа пасха фронттарнаң шеф хабазиин сыбыра тут парғаннар. Тып ис-тыс пілбеен, аның сағыссырастары кӧп попған, хайзыпары прай ипчілернің, саарбахтарның, апсахтарның иңнілеріне артылғаннар. Опарның кӱстенізі сыптаанда Хакасия чаа чыплары тузында чир-суубысха 3 миллион тонна артиинаң тас кӧмір, 1,2 миллион кубометр ағас, кӧп ӧңніг паза арам учураңаң металл ызыбысхан, чааңыларға кип-азах, тим-тиріг, 7 муңча ат, 235 муң тонна артиинаң тоңас, 20 муң тонна ит, 50 муңңа тонна сӱт паза пасха даа ас-тамах пирген. Арачыланыс фондына 115,5 миллион сапковай ахча, пір миллион пуд артиинаң тоңас чыып пирген. Тып чааның прай аар-чӱгіне сыдасхан. Андағ тылнаң чиңіс тутпасха чарабас полған. Тыпның илееде істенчілері хазнаның пӧзік сыйыхтарын алғаннар. Ол санда полғаннар: шахтерлар Арчимаев Михаил Владимирович, Копылов Михаил Иванович, Коченаев Александр Арефьевич; метаппургтар Белоусов Дмитрий Михайлович, Д ем еню к Василий Иванович, Зыков Роман Семёнович; тимірчопңылар Дрёмов Трифон Емельянович; колхозниктер Василягин Сергей Моисеевич, Карпов Яков Ананьевич, Разумова Марфа Филипповна; ӱгретчіпер Абоимова Мария Васильевна, Зырянова Клавдия Семёновна, Пчелова Антонина Спиридоновна, Чичинин Ефим Федотович; істенңіпер де- путаттарының областьтағы Соведі толдыркомының кнезі Межеков Николай Павлович. Тылның кӱстіг полызиин кӧріп, Ада чир-суубыстың арачылағңылары ыырчыдаң тоғыр чалтанмин парғаннар, тыннарына даа айабин. Хакасиядаң чааға парған 20 муң артиинаң чаа^ы, алай ба прай парғаннарның пір ӱстігңе чардығы Тӧреен чир-суубыстың пос хонығы паза аарластығ ады ӱчӱн поста- рының чуртастарын пир салғаннар. Анзы улуғ чідіріглер попғаннар. Полған на кізінің чуртазы паалаңаа даа чох аарпығ нооза. Аннаңар Илбек Адалығ чаада прай па кізі чідірігпері кирек полбаан тіп чоохтарнаң чараспасха чарабас. Пістің командованиенің полған на алңаазы ӱчӱн піске кізі ханынаң паза чуртазынаң тӧпирге килісчең. Чаа аннаң пасха тӧлегні пілбинче. Ачырғастығ, че кӧні чоохтирға кирек, чаада чат халғаннарның санын прай піс сағамғы тусха читіре хап-орта пілбинчебіс. Хумартхы сағызыбыста читіре санға апылбаан орыннар ам даа хапча, аны толдыразынаң санап алары уғаа сидік кирек. Иң пастағызын анзы сағба чох парыбысхан чааңыпарға теелче. Хайда олар чат халғанын, сӧӧктері чыылған ма алай чыылбаан ма, пірдеезі пілбинче. Орта чоохтапчалар, оларны Тӧреен чир-суубыс ӱчӱн чаалазығлар- да чат хапғаннар тіп санирға. Мынңа чыллар иртіп парғанда, опарның чааңы ӱлӱзі пасха полған полар тіп чоохтирға сидік. Ада чир-суғ арачылағңызы — оп историяа даа, политикаа даа, чонның сағыс-чӱреене дее теелчеткен оңнағ полча. Орыс чонның кип-чоохха кірген алыптары тузынаң сығара андағ арачылағңыны чонда аарлаңаңнар, тӧреен чирін, ӧбекепері хомдазын, позының семьязын ол арачылаан тіп. Чонның хылии-кибірі хазых тудылчатханын позының историязына чон хайди сынңых турысчатханынаң синеңең попғаннар. Мындағ чахсы сағыныстығ кибірлерге тудынып, 1990 чыпда Тиксі Союз- тың «Хумартхы» тіп книгазы тимнеліп пасталған. Декабрь айда 1992 чылда «Хумартхы книгапарын» тимнеп, сығарӌаң сурығпар Россия Федерациязы Правительствозының чыылиинда ӧнетін ӱзӱрілгеннер. Апрель айда 1990 чылда Хакас респубпиканың Хумартхы Книгазы тимнеліп пасталған. Тоғынңаң группаның пастағы устағңызы, Илбек Адалығ чааның араласчызы, краевед Глазков Михаил Данилович пу книганы тим- нирінде улуғ тоғыс ит салған. Ол кинетін ӱреп парған соонда аның оой нимес тоғызын узаратхан Юшков Михаил Федотович. Пу аарпығ киректе аның ӧткін попысчылары полғаннар тоғынчаң группаның членнері Узжина Галина Андреевна, Юшкова Тамара Кузьминична. Пеер ідӧк сапым хозым иткеннер Шестаков Иван Спиридонович, Селявина Мария Иннокентьевна (Шира райо9
RkJQdWJsaXNoZXIy MTE4NDIw