ЧООХ ПАЗЫ 1941-1945 чыппарда Илбек Адалығ чааға Хакасиядаң парып, чат хапған- нарның —Ада чир-суубысты арачыпааннарның хумартхызына чарыдыпча пу книга. Чаа соонда совет кізілерінің ікі наа тӧпі ӧс парған. Тустар алысча, че хумартхы халча. Хапған оп хумартхы іңеперде, хайзылары оолларын чаадаң сахтап полбааннар. Халған ол хумартхы ӧкіс ипчілерде, хайзыларының ирлері чаадаң айланмааннар. Халған ол хумартхы ӧкіс хыстарда, хайзылары алңаң оолпарын хучахтирға маңнанмааннар. Чааның хара тынызы теңен прай кізілерде ол хумартхы халған. Пілдістіг, оп хумартхы, кізілер хылии хоостыра, попадыр тӱгенмес тее алай ба хысхаңах таа, поладыр чахсы даа апай ба хомай даа. Пістің сағамғы хорыпыстығ туста Илбек Адалығ чааға паза аның матырларына чонның хайии пір тӧӧй нимес. Піреезі аны, совет-немец ле чаапазии тіп, таныхтап, адапча, піреезінің кӧңніне кірбинче чаада тиксі чон араласханы, піреезі чараспинча аның чиңістіг тоозыпғанынаң. Прай чон пілчеткен факттарны ӧнетін хыйыстырып, Илбек Адапығ чааның историязын хатап ӱзӱрерге сынаныстарға нинңе-нинче хати урунарға киліс парча. Пу сынаныстар іди упғаадыбысхан, хаңан Зоя Космодемьянскаяның, Александр Матросовтың, Олег Кошевойның даа матыр киректерін чігпеніске алчалар, оларны, постарын даа чох попған кізіпер тіп ікінчіпепчепер, Косм о демьянская —ол Космодемьянская нимес, Матросов —ол Матросов нимес, Кошевой — оп Кошевой нимес тіп. Піреезі хурчағда чобалған Ленинградтың хорадығлары тик попған ниме тіп санапча. Че чахсы пілчебіс нооза, хайди Гитлер ол городты чир ӱстӱнде ізі дее хапбас иде унат сапарға чаратханын. Ленинградты ыырңы хопға апып алған полза, тиксі совет-герман фронтына хомай поларцых, хынза Москваны даа арачылап халарға сидік поларңых. «Истек, Ленинград, чир-суубыс чоох- танча!» — «Истек, чир-суубыс, Ленинград чоохтанча!» тіп радио искіріглерін пӱӱн дее чӱрексібин тыңнап полбассың. Андағ радио искіріглері, чир -суу- быстың паза хурчағдағы Ленинградтың аразында тіріг палғапыс попып, прай совет кізілерінің кӧңнін кӧдірңең. Бендерлерні, власовтарны, Балтика хазында чӧрген «арығдағы харындас- тарны» паза фашисттернің пасха даа нымысчыпарын ахтирға сынанчатханнар- ны пір дее оңнап апңаа чоғыл. Кем дее, хайди даа оларны ахтаза, чонның хумартхы сағызында ыырчаа садынған кізіпер хачан даа туған-чағыннарына даа хыйа саптырған, хырт кӧрістіг кізілер попып хапарлар. Тӧріткен ағазынаң ӱзе тартыпған пӱрічектің ӱлӱзінең чабал ӱпӱс пар ни? Пос чонының историязынаң тоғыр, постың кичеегі кӱнінең тоғыр чаапа- зығпар пістің ам даа тоозылбаанын киречілепчеткен пасха даа кӧп факттарны мында чоохтирға чарирчых. Че анзы уғаа оңдай-пазы чох, тузазы чох кирек. 9
RkJQdWJsaXNoZXIy MTE4NDIw